جامعه مسلمان بلغارستان یکی از بزرگ‌ترین اقلیت‌های مذهبی این کشور است و نقش مهمی در تنوع فرهنگی و اجتماعی بلغارستان ایفا می‌کند. جمعیت مسلمانان بلغارستان که عمدتاً از اقلیت ترک‌تبار، پوماک‌ها (مسلمانان بلغاری‌زبان) و جامعه علوی تشکیل شده است، حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد از جمعیت کشور را تشکیل می‌دهد. این جمعیت بیشتر در مناطق شمال شرقی و جنوب شرقی بلغارستان ساکن هستند، خصوصاً در استان‌هایی مانند شومن، رازگراد، سیلیسترا، کارجالی و همچنین در مناطق رودوپ شرقی.

ماه مبارک رمضان در بلغارستان با شور و شوق ویژه‌ای در میان این جامعه برگزار می‌شود. یکی از ویژگی‌های بارز رمضان در بلغارستان، حضور پررنگ جوانان در مراسم مذهبی است. جوانان مسلمان در این ماه با شور و نشاط ویژه‌ای در برنامه‌های مذهبی مساجد شرکت می‌کنند و نقش مهمی در اجرای مراسم افطاری، نمازهای تراویح و فعالیت‌های فرهنگی دارند. حضور پررنگ جوانان نشان‌دهنده علاقه‌مندی آن‌ها به حفظ هویت دینی و فرهنگی خود در کشوری است که اکثریت آن مسیحی ارتدوکس هستند.

زنان مسلمان بلغارستان نیز در ماه رمضان حضور فعال و گسترده‌ای دارند. آن‌ها با حجاب اسلامی در مراسم‌ها شرکت می‌کنند و به‌ویژه در مساجد، نقش مهمی در برگزاری جلسات قرآن، کلاس‌های دینی و آماده‌سازی

سفره‌های افطار ایفا می‌کنند. این حضور، علاوه بر تقویت همبستگی اجتماعی، به تقویت و گسترش ارزش‌های دینی در میان خانواده‌ها نیز کمک کرده است.

روستاهای مسلمان‌نشین بلغارستان، که عمدتاً علوی یا اهل سنت هستند، حال و هوای خاص خود را در ماه رمضان دارند. در این روستاها سنت‌ها و آداب محلی به‌خوبی حفظ شده و برنامه‌های ویژه‌ای برای افطاری، سحری و نمازهای تراویح برگزار می‌شود. روستاهای علوی به‌ویژه در منطقه رودوپ شرقی، ماه رمضان را با آیین‌های ویژه و مراسم عرفانی خاص خود برگزار می‌کنند و حضور پرشور اهالی روستا، جلوه‌ای ویژه به این ماه بخشیده است.

نکته جالب و قابل‌توجه، همبستگی و تعامل میان مسلمانان اهل سنت و علوی در ماه رمضان است. مساجد بلغارستان در این ماه میزبان مسلمانانی از هر دو گروه هستند و در بسیاری از موارد مراسم مذهبی، افطاری‌های مشترک و برنامه‌های فرهنگی به صورت هماهنگ و یکپارچه برگزار می‌شود. این همبستگی و تعامل، الگویی از همزیستی مسالمت‌آمیز میان گروه‌های مذهبی در این کشور اروپایی را نشان می‌دهد.

فعالیت‌های خیریه و اجتماعی نیز بخش مهمی از رمضان در بلغارستان را تشکیل می‌دهد. مسلمانان بلغارستان به طور گسترده در این ماه به توزیع کمک‌های غذایی، حمایت از خانواده‌های نیازمند و اجرای برنامه‌های انسان‌دوستانه می‌پردازند. این فعالیت‌ها باعث تقویت انسجام اجتماعی در میان جامعه مسلمان و تقویت روابط بین مسلمانان و سایر جوامع شده است.

نمازهای تراویح پس از نماز عشاء با حضور گسترده مسلمانان اقامه می‌شود و جلسات قرائت و تفسیر قرآن در مساجد برگزار می‌گردد. مسلمانان بلغارستان اهمیت ویژه‌ای به شب‌های قدر می‌دهند و با شب‌زنده‌داری و دعا، این شب‌ها را گرامی می‌دارند.

یکی دیگر از جلوه‌های زیبای رمضان در بلغارستان، برگزاری افطاری‌های جمعی است. مساجد و مراکز اسلامی با همکاری خیرین، سفره‌های افطار برای روزه‌داران پهن می‌کنند که این مراسم‌ها فرصتی برای تقویت همبستگی اجتماعی و ایجاد ارتباطات نزدیک‌تر میان اعضای جامعه است.

با وجود اینکه مسلمانان بلغارستان اقلیت محسوب می‌شوند، اما توانسته‌اند هویت دینی و فرهنگی خود را حفظ کنند. ماه رمضان فرصتی برای نمایش این هویت و تقویت آن است. البته چالش‌هایی مانند کمبود امکانات در برخی مساجد و نیاز به حمایت‌های بیشتر برای برگزاری برنامه‌های مذهبی نیز وجود دارد.

به طور کلی، ماه رمضان در بلغارستان علاوه بر ابعاد معنوی، فرصت مهمی برای نمایش وحدت اجتماعی، حفظ هویت فرهنگی و گسترش ارزش‌های انسانی و معنوی است.

منابع:

• Bulgaria Country Report, Minority Rights Group International
• Bulgarian Islamic Community Reports
• Studies in Ethnicity and Nationalism, Volume 18, Issue 3
• Interviews and articles from local media and Islamic centers in Bulgaria